بیماری‌های پستان – قسمت 1: آشنایی با 4 بیماری مهم خوش‌خیم پستان

پیش از آن‌که به سراغ بیماری‌های پستان برویم لازم است تا با ساختار آن کمی آشنا شویم.

آناتومی و ساختار طبیعی پستان:

سینه‌‌ی زن بالغ در واقع یک غده سباسه‌ی اصلاح شده است که در فاسیا (دیواره)ی سطحی قدامی دیواره قفسه سینه قرار دارد.
از نظر بافت شناسی، پستان عمدتاً از لوبول‌ها یا غدد، مجاری شیر، بافت همبند و چربی تشکیل شده است. مقادیر نسبی این نوع بافت‌ها به طور قابل توجهی با افزایش سن تغیر می‌کند.

در زنان جوان، سینه عمدتاً از بافت غده‌ای تشکیل شده است. با افزایش سن، غدد به تدریج با چربی جایگزین می‌شوند، و این فرآیند با یائسگی تسریع می‌شود.

از نظر ساختمانی، سینه از 12 تا 20 لوب تشکیل شده است و مقدار نامتناسبی از بافت غده‌ای یا لوبولار در ربع بیرونی بالایی هر سینه وجود دارد. این توزیع نا‌متناسب بافت غده‌ای، دلیل اصلی بروز بیشتر سرطان سینه در ربع خارجی فوقانی است.

لوبول‌ها شامل خوشه‌هایی از سلول‌های ترشحی هستند که در یک الگوی آلوئولی مرتب شده‌اند و توسط سلول‌های میواپیتلیال (سلول‌های پوششی از جنس عضلات) احاطه شده‌اند.

این غدد به مجموعه‌ای از مجرای شیر جمع متصل شده و می‌ریزند که این مجاری از سینه عبور می‌کنند و در نهایت به 5 تا 10 مجرای جمع‌آوری شده که به نوک پستان منتهی می‌شوند و در‌‌ واقع به نوک پستان، تخلیه می‌شوند.

ناهنجاری های مادرزادی سینه می تواند شامل عدم وجود سینه و یا وجود بافت جانبی سینه باشد که در هر نقطه در امتداد “خطوط شیر” قرار دارد که از زیر بغل تا کشاله ران امتداد می یابد. وجود نقص مادرزادی ای به نامِ نوک سینه‌های اضافی (پلی تیلیا) شایع تر از سینه‌های اکسسوری و اضافیِ واقعی (پلی ماستی) است.

پستان دارای منبع خون و سیستم لنفاوی غنی است که از تولید شیر و سلامت کلی سینه حمایت می‌کند. خون‌رسانی از شاخه‌های شریان پستانی داخلی، شریان توراسیک جانبی، شریان توراکودورسال، شریان توراکوآکرومیال و شریان‌های بین دنده‌ای مختلف تامین می‌شود.

سیستم لنفاوی از چندین زنجیره گره سطحی و عمقی در سرتاسر تنه و گردن تشکیل می‌شود، شامل گره‌هایی که در زیر بغل، در عمق به عضلات سینه‌ای و در اطراف و نزدیکیِ دیافراگم قرار دارند. غدد لنفاویِ طرفِ درگیر سرطان و گاهی اوقات غدد پستانیِ داخلی شایع ترین مسیر متاستاز سرطان پستان هستند.

بافت پستان (مخصوصا سلول‌های غده‌ای) به تغییرات هورمونی بسیار حساس است. تغییر و تکامل بافت پستانی از سینه نابالغ (اطفال) به سینه بالغ با تغییرات در سطح سرمی (خونی) هورمون‌های استروژن و پروژسترون هماهنگ است (فرایند ترشح این دو هورمون با بلوغ همراه است).

استروژن در درجه اول مسئول رشد بافت چربی و مجاری شیری است. برعکس، تحریک پروژسترون منجر به رشد لوبولی و جوانه زدن آلوئول می‌شود.

بیماری‌های پستان از نوع خوش‌خیم:

بیماری خوش خیم پستان شامل تعداد زیادی از بیماری‌ها است که می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی زنان تأثیر بگذارد. با تشخیص دقیق و مراجعه‌ی به موقع، بسیاری از بیماری‌های خوش خیم پستان را می توان به طور موثر با داروها یا اقدامات دیگر درمان کرد

. البته لازم به ذکر است که زنانی که با توده سینه مراجعه می‌کنند نیز باید از نظر خطر ابتلا به سرطان سینه مورد ارزیابی قرار گیرند. در ادامه به بررسی تعدادی بیماری خوش خیم شایع پستان می‌پردازیم.

ماستالژی:

ماستالژی یا درد پستان را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: دردهای چرخه‌ای، غیر‌حلقوی و دردهای خارج پستانی (غیر پستان).

ماستالژی چرخه‌ای با مرحله لوتئال چرخه قاعدگی شروع می‌شود و پس از شروع قاعدگی برطرف می‌شود. این نوع درد به طور کلی دو طرفه است و اغلب در ربع خارجی بیرونی سینه حس می‌شود.

ماستالژی غیر حلقوی با چرخه قاعدگی مرتبط نیست و دلایل مختلفی دارد از جمله تومورها، تورم بافت پستانی، کیست‌ها و سابقه تروما (ضربه) یا جراحی سینه است. در برخی از زنان، برای ماستالژی غیر‌حلقوی هیچ علتی پیدا نمی‌شود (در اصطلاحِ پزشکی، علت ماستالژیِ حلقوی در برخی زنان ایدیوپاتیک یا نامشخص است).

علت درد غیر‌حلقوی همچنین می‌تواند مصرف برخی داروها از جمله داروهای هورمونی، داروهای ضد افسردگی مانند سرترالین و آمی تریپتیلین؛ و داروهای ضد فشار خون، و غیره باشد. اگر شروع ماستالژی با شروع هورمون درمانی همراه باشد، قطع یا کاهش هورمون‌ها ممکن است در بهبود درد مفید باشد.

درد خارج پستانی می‌تواند ناشی از دلایلی مانند ضربه به دیواره قفسه سینه، شکستگی دنده، زونا و فیبرومیالژیا باشد. درمان اختلالات اسکلتی عضلانی شامل داروهای ضدالتهابی است، اما باید علل جدی‌تر درد قفسه سینه مانند آنژین و سکته قلبی را ابتدا رد کرد.

درمان ماستالژی:

تنها دارویی که جهت درمان ماستالژی تایید شده، دانازول است، اما عوارض جانبی قابل توجهی دارد. سایر درمان های هورمونی که ممکن است درد را کاهش دهند عبارتند از بروموکریپتین و آگونیست های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین، اما این داروها همچنین دارای عوارض جانبی هستند که استفاده گسترده از آنها را محدود می کند.

تعدیل‌کننده های انتخابی گیرنده استروژن (SERMs)، مانند تاموکسیفن، نیز در درمان ماستالژی شدید نقش دارند، اگرچه این دارو در درمان قطعی ماستالژی هنوز کاملا تایید نشده است. ا

ین داروها به عنوان آنتاگونیست‌های استروژن در سینه عمل می‌کنند. عوارض جانبی تاموکسیفن شامل افزایش خطر هیپرپلازی (افزایش تکثیر بی‌رویه سلول‌های) آندومتر رحم و ترومبوز (لخته) وریدی عمقی و همچنین گُرگرفتگی و خونریزی واژینال است.

رالوکسیفن، همچنین یک SERM است که طبق تحقیقات، استفاده از این دارو با کاهش بروز سرطان پستان در زنان پرخطر همراه است و رالوکسیفن، برخلاف تاموکسیفن، آندومتر رحم را برای تکثیر بی‌رویه تحریک نمی‌کند.

عوارض رالوکسیفن مشابه تاموکسیفن است. جالب است بدانید، برخی از زنان مبتلا به ماستالژی حلقوی، کاهش درد را با مصرف داروهای ضد بارداری خوراکی یا مدروکسی پروژسترون استات نیز گزارش کرده‌اند.

سایر روش های درمانی:

اقدامات غیردارویی برای کمک به تسکین درد سینه شامل یک سینه بند (سوتین) مناسب یا یک سوتین ورزشی که در طول روز یا در حین ورزش استفاده می‌شود، کاهش وزن و ورزش منظم است. اگرچه هیچ مطالعه ای اثربخشی این اقدامات را نشان نداده است، اما ارزش توصیه به بیماران را دارد و به احتمال قوی به تسکین درد کمک می‌کند.

برخی از بیماران کاهش درد پستان را با کاهش مصرف مکمل‌های کافئینی و ویتامین E گزارش می‌کنند، اما مطالعات قطعی نتایج متفاوتی در مورد اثربخشی این موارد نشان داده‌اند.

ترشحات نوک پستان:

ترشحات نوک سینه معمولاً خوش خیم هستند اما ممکن است نشانه اولیه اختلال عملکرد غدد درون ریز (اختلال هورمونی) یا سرطان باشد. رنگ، قوام و دو طرفه یا یک طرفه بودن ترشحات می‌تواند سرنخ‌های مهمی در مورد علت آن به دست دهد.

ترشحات غیر خودبخودی، غیرخونی و دو طرفه از نوک پستان معمولاً به تغییرات فیبروکیستیک سینه یا اِکتازی مجرای نسبت داده می‌شود، وضعیتی که با گشاد شدن مجاری پستانی، فیبروز دور مجاری و التهاب مشخص می‌شود.

اکتازی مجرای پستانی در زنان نوجوان و همچنین در زنان یائسه دیده می‌شود. ترشحات چسبنده سبز، زرد یا قهوه ای می‌تواند به دلیل اِکتازی مجرای یا تغییرات فیبروکیستیک سینه باشد.

ترشحات شیری در دوران بارداری شایع است، اما می‌تواند با سایر ناهنجاری‌های هورمونی و غدد درون ریز ( مانند هیپرپرولاکتینمی (افزایش تولید و ترشح هورمون پرولاکتین) یا کم‌کاری تیروئید) و داروها (داروهای ضد بارداری خوراکی و ضد‌افسردگی های سه حلقه‌ای) همراه باشد. ترشحات چرکی ممکن است نشان دهنده‌ی علل عفونی و یا به دلیل تورم پستان یا آبسه پستان باشد.

ترشح خونی و یک‌ طرفه از نوک پستان ممکن است در اثر کارسینوم (سرطان) مجاری ایجاد شود. بیمارانی که این نوع ترشحات از نوک پستان دارند معمولا نیاز به داکتوگرافی و برداشتن مجرا دارند.

داکتوگرافی سینه یک تکنیک تصویربرداری است که می‌تواند محل ضایعه داخل مجاری را نشان دهد. یک روش جدید که از فناوری فیبر نوری استفاده می‌کند، داکتوسکوپی(ductoscopy) فیبر نوری، امکان تجسم مستقیم مجاری پستان و همچنین نمونه برداری از سلول‌های مجرای را فراهم می‌کند. با این حال، این روش هنوز به طور گسترده در دسترس نیست.

شقاق سینه:

به شکاف دردناک پستان بر سطح پوست نوک سینه و یا هاله‌ی اطراف آن گفته می‌شود. شقاق سینه در دوران بارداری و شیردهی در بسیاری از زنان ایجاد می‌شود چرا که در خانم‌هایی که در دوران شیردهی قرار دارند، قرارگیری در موقعیت نامناسب حین شیردهی، مشکات نوزاد در گرفتن نوک سینه مادر یا مکیدن شیر می‌تواند در ایجاد این مشکل دخیل باشد.

علاوه بر زنان شیرده، در ورزشکاران زن یا مرد، شقاق نوک سینه ناشی از عرق سوز شدن و اصطکاک لباس با نوک سینه‌ها ممکن است اتفاق بیفتد.

شقاق نوک پستان گاهی‌ ممکن است در برخی ورزشکاران به اندازه‌ای عمیق شود که درنهایت منجر به ایجاد زخم‌های باز و شدید، عفونت و خونریزی شود. به همین دلیل، مراجعه‌ی به موقع به پزشک برای درمان این بیماری، برای جلوگیری از ایجاد عوارض آن، ضروریست.

علائم شقاق سینه:

علائم ممکن است بصورت یک یا دوطرفه ایجاد شوند. این علائم بطور عمده عبارتند از:

• قرمزی و درد و احساس ناراحتی در پستان (به طور معمول، شیردهی نباید با درد همراه باشد مگر در روزهای آغازین شیردهی)
• زخم یا ترک پستان
• عرق سوز یا خشکی یا پوسته پوسته شدن نوک سینه‌ها
• عفونت و خون‌ریزی
• خونریزی

پیشگیری شقاق سینه:

1. قرار گرفتن در بهترین وضعیت برای شیردهی: بهتر است نوزاد در حالتی قرار گیرد که بجای نوک پستان به تنهایی، بیشتر هاله‌ی دور سینه در دهان نوزاد باشد. و همچنین هنگامی که شیر خوردن نوزاد تمام شد، ابتدا انگشت خود را در دهان وی بگذارید سپس نوک سینه‌ را به آهستگی بیرون بکشید.

2. پوزیشن و موقعیت مادر در هنگام شیر دهی در بوجود آمدن شقاق پستان موثر است؛ بنابراین مادر باید به گونه‌ای بنشیند که خودش و نوزاد تحت فشار نباشند. و همچنین داشتن احساس آرامش حین شیردهی، می‌تواند به خروج راحت‌تر شیر از پستان و جلوگیری از مشکلات مربوط به شیردهی کمک کند.

3. مرطوب و یا چرب نگه داشتن نوک سینه: می‌توان برای چرب نگه داشتن نوک پستان، از کرم‌های مرطوب کننده و یا حتی خودِ شیر مادر استفاده کرد. به این صورت که پس از شستشوی سینه با آب خالص، مقداری از شیر را بوسیله دست خارج کرده و به دور تا دور نوک سینه بمالید به طوری‌که نوک و هاله سینه را کاملا پوشش دهد و سپس بلافاصله، سینه را در دهان نوزاد شیرخوار قرار دهید.

درمان شقاق سینه:

برخی درمان‌های غیردارویی برای شقاق سینه عبارتند از: عسل؛ استفاده از شیر مادر (بالا توضیح داده شد)، روغن نعناع، روغن زیتون، ترکیب عسل و روغن بادام، قرار دادن نوک پستان در معرض هوا و استفاده از لباس و لباس زیرهای نخی و دارای الیاف طبیعی، استفاده از کمپرس گرم و سرد به همراه کرم مرطوب کننده. (دقت شود که کرم مرطوب کننده از نوع خوراکی باشد تا به نوزاد اسیبی نرسد)

گاهی اوقات شقاق پستان با روشهای ذکر شده درمان نمی‌شود و عفونی می‌شود. در این موراد حتما باید به پزشک مراجعه شود چرا که ممکن است عفونت قارچی در محل نوک پستان ایجاد شده باشد و بنابراین نیاز به دریافت داروهای ضدقارچی وجود دارد.

توده های پستان:

نگران‌کننده‌ترین یافته برای بیماران و پزشکان، توده‌های سینه بدون دلیل است. برخی از ویژگی‌های توده‌های سینه که نشان دهنده بدخیمی هستند عبارتند از:

• اندازه بیشتر از ۲ سانتی‌متر
• بی‌حرکت بودن توده
• حاشیه‌های نامشخص، سفتی
• فرورفتگی پوست یا تغییر رنگ در محل ضایعه
• جمع شدن یا هر نوع تغییر در نوک پستان (به عنوان مثال، پوسته‌پوسته شدن)
• ترشح خونی از نوک پستان
• و لنفادنوپاتی همان طرف.

تصور می شود که سرعت رشد تومور در پستان از زمان پیدایش ثابت باشد. تخمین زده می شود که به طور متوسط 5 سال طول می‌کشد تا یک تومور به اندازه قابل لمس برسد.

توده های خوش خیم پستان:

انواع توده های خوش خیم پستان در معاینات بالینی یا خودسرانه پستان، غربالگری ماموگرافی یا به طور اتفاقی یافت می‌شود. سه دسته توده‌های خوش خیم پستان و خطر مرتبط با آنها در ایجاد سرطان مهاجم پستان را در ادامه خلاصه می کنیم:

• ضایعات غیر تکثیری:

تغییرات فیبروکیستیک سینه طیفی از تغییراتی است که در پستان طبیعی نیز قابل مشاهده است. لوبول‌های سینه ممکن است گشاد شده و کیست‌هایی با اندازه‌های مختلف تشکیل دهند. دیواره‌های کیست توسط اپی‌تلیوم (سلول‌های پوششی) آتروفیک (چروکیده‌ی) مسطح پوشیده شده‌اند یا ممکن است از طریق متاپلازی آپوکرین اصلاح شوند.

اگر این کیست‌ها پاره شوند، زخم و التهاب ناشی از آن ممکن است منجر به تغییرات فیبروتیک شود که باعث سفت شدن سینه می‌شود. افزایش تعداد غدد همراه با رشد لوبولار به عنوان آدنوز شناخته می‌شود. در این مورد، ساختمان لوبول بدون تغییر باقی می‌ماند. در برخی از زنان شیرده، آدنوم شیردهی قابل لمس، ممکن است ثانویه به پاسخ هورمونیِ بیش از حد و اغراق آمیز ایجاد شود.

فیبروآدنومای ساده تومورهای شایعی هستند که در زنان در اواخر نوجوانی و اوایل بیست سالگی یافت می‌شوند. این توده‌ها در معاینه جامد، گرد، لاستیکی و متحرک هستند. تومورها دارای اجزای ساختاری و غده ای هستند. اگرچه پتانسیل بدخیمی ندارند، اما ممکن است در بارداری بزرگ شده و باعث ناراحتی خودِ فرد شوند.

• ضایعات پرولیفراتیو (تکثیری) بدون آتیپی (تغییرات غیرطبیعی سلولی):

این ضایعات معمولاً در ماموگرافی یافت می‌شوند و معمولاً باعث ایجاد توده قابل لمس نمی‌شوند. از نظر بافت شناسی، آنها نشان دهنده تکثیر سلول‌های اپیتلیوم مجرای یا لوبولار هستند. خودِ سلول‌ها طبیعی بوده، یعنی غیر بدخیم هستند.

در یک پستان طبیعی، تنها سلول‌های میواپیتلیال و یک لایه از سلول‌های مجرا بر روی غشای پایه قرار دارد. اگر بیش از دو لایه سلولی وجود داشته باشد، این ناهنجاری به عنوان هیپرپلازی اپیتلیال شناخته می‌شود.

اگر فیبروز در لوبول منبسط شده با اعوجاج و فشرده سازی اپیتلیوم افزایش یابد، ضایعه را آدنوز اسکلروزان می‌نامند.

اسکار شعاعی (یا ضایعه اسکلروزان پیچیده) یک نیدوس لوله‌ای است که در یک استرومای از جنس هیالن متراکم محصور شده است و توسط بازوهای سلول‌های پوششی (اپیتلیوم) احاطه شده است. این ضایعه یک کارسینوم (سرطان) مهاجم را تقلید می‌کند.

در نهایت، پاپیلوم‌ها حاصل رشد داخل مجاری هستند که از استرومای فراوان تشکیل شده و توسط سلول‌های مجرای و میواپیتلیال پوشیده شده‌اند. پاپیلوم‌های داخل مجاری منفرد در مجاری شیری اصلی زنان، به طور معمول در سنین 30 تا 50 سال یافت می‌شود.

• ضایعات پرولیفراتیو (تکثیری) با آتیپی (تغییرات غیرطبیعی سلولی):

هنگامی که سلول های بدخیم جایگزین اپیتلیوم طبیعی پوشاننده مجاری یا لوبول ها می‌شوند، این ضایعات به عنوان کارسینوم (سرطان) درجا شناخته می‌شوند. در این حالت غشای پایه دست نخورده باقی می‌ماند و بنابراین سلول‌ها نمی‌توانند متاستاز بدهند و در کل بدن پخش شوند.

دو نوع عمده کارسینوم درجا وجود دارد: کارسینوم لوبولار درجا (LCIS) و کارسینوم مجاری درجا (DCIS).

1. LCIS با محو شدن لومینای آسین غده توسط جمعیت یکنواختی از سلول های کوچک و غیر معمول مشخص می شود. در DCIS، مجاری با سلول های اپیتلیال آتیپیک (غیرطبیعی) پر می‌شوند. زنان مبتلا به DCIS در معرض افزایش خطر ابتلا به سرطان مهاجم یا عود مجدد همان ضایعه DCIS هستند.
   
2. DCIS (کارسینوم مجاری درجا) باید با بیوپسی با سوزن مرکزی و سپس بیوپسی یا برش جراحی ارزیابی شود. مدیریت LCIS و شرایط مرتبط با آن، هیپرپلازی آتیپیک لوبولار، شامل بیوپسی اکسیزیونال است. به دنبال درمان LCIS و DCIS، درمان پیشگیرانه با SERM مانند تاموکسیفن نشان داده شده است که خطر ابتلا به سرطان سینه مهاجم را در این بیماران کاهش می دهد.

در این مقاله در مورد بیماری‌های خوش خیم پستان صحبت کردیم. مراجعه‌ی زودهنگام به پزشک، باعث افتراق به موقع بیماری‌های خوش خیم از بدخیم پستان می‌شود. و درنتیجه طول مدت درمانی و عوارض دوره درمانی را کمتر می‌کند.

در مقالات آتی درمورد بیماری‌های بدخیم و سرطانی پستان بحث خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

سلامتی همیشگی شما، آرزوی ماست : تیم لاویا.