به مجموعه‌ای از علائم (توسط پزشک تشخیص داده می‌شوند) و نشانه‌ها (توسط بیمار بیان می‌شود) که مربوط به یک بیماری هستند و معمولا با هم اتفاق می‌افتند، نشانگان یا سندروم می‌گویند. بنابراین سندروم تخمدان پلی کیستیک شامل مجموعه ای علائم و نشانه‌ها است و طی این بیماری، تعداد زیادی کیست در تخمدان‌ها تشکیل می‌شود.
سندروم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic ovarian syndrome) شایع‌ترین علتِ افزایش هورمون‌های مردانه (آندروژن) و پرمویی (هیرسوتیسم) در زنان است.
علت دقیق آن، مشخص نیست اما تحقیقات نشان داده اند که در برخی موارد، وجود زمینه‌های ژنتیکی، چاقی و یا سایر دلایلِ افزایش هورمون LH در بدن، می‌تواند منجر به ایجاد این بیماری شود. دیده شده است که 50 درصد از بیماران مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک، مبتلا به چاقی هستند اما حدود 20 درصد از آن‌ها نیز وزن طبیعی دارند بنابراین مهم‌ترین مشخصه‌ی این بیماری، علائم ناشی از افزایش هورمون‌های مردانه در بدن می‌باشد.
علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک:
برای تشخیص این بیماری، امروزه از طبقه‌بندی روتِردام استفاده می‌شود. علائم زیر، علائم کلیدی سندروم تخمدان پلی کیستیک هستند. برای قطعی شدن تشخیص این بیماری، وجود دو مورد از سه مورد زیر الزمی است:
- تغییر در روند طبیعی سیکل‌های قاعدگی: این تغییر معمولا به صورت افزایش فاصله بین دو سیکل قاعدگی (الیگومنوره = کمتر از 8 دوره قاعدگی در یک سال) که این فاصله اغلب بیش از 35 روز است و یا بی‌نظم شدن قاعدگی یا توقف آن بروز می‌کند. این تغییرات حداقل باید به مدت 6 ماه طول کشیده باشند که بتوان آن را جزو طبقه‌بندی روتردام حساب کرد.
- علائم بالینی یا آزمایشگاهی افزایش آندروژن (هورمون مردانه) (Hyperandrogenism): علائم بالینی آن شامل افزایش رشد موهای ناحیه تناسلی یا تنه یا اطراف هاله‌ی نوک پستان یا صورت (هیرسوتیسم)، آکنه، ریزش مو با الگوی مردانه و سایر علائم مربوط به افزایش هورمون مردانه (هورمون تستوسترون) در بدن هستند و علائم آزمایشگاهی آن، شامل افزایش سطح سرمی هورمون تستوسترون است.
- وجود تخمدان‌های حاوی تعداد زیادی کیست (تخمدان پلی کیستیک) در سونوگرافی: در سونوگرافی ممکن است افزایش سایز تخمدان‌ها ( تخمدان ها با سایز بالای 9 میلی‌متر) که هر کدام حاوی 10 کیست یا بیشتر هستند، دیده شود. البته این ملاک، به تنهایی در بالغین قابل اعتماد نیست و همراهی آن با علائم بالینی برای تشخیص این بیماری الزامی است.
علاوه بر موارد فوق، وجود برخی از موارد زیر نیز در تشخیص این بیماری می‌تواند کمک کننده باشد:
- سابقه ی خانوادگی ابتلا به دیابت
- افزایش مقاومت به هورمون انسولین و در نتیجه، سطوح بالای قند خون: این مشکل، هم در زنان چاق و هم در زنان با وزن طبیعی دیده شده است. نزدیک به 40 درصد بیماران مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک، دچار اختلال تحمل گلوکز و حدود 8 درصد از آن‌ها به دیابت تیپ2 مبتلا هستند.
- آکانتوزیس نیگریکانس (Acanthosis nigricans): قهوه‌ای شدن و برجسته شدن چین‌های پوستی در ناحیه‌ی گردن و پشت سر، این علامت مشخصه‌ی مقاومت به انسولین است.
- اختلالات متابولیک مانند افزایش سطح سرمی هورمون های تستوسترون، پرولاکتین، LH، انسولین نیز ممکن است وجود داشته باشد.
- ناباروری: بیماران مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک، به دلیل اختلال در تخمک گذاری ممکن است دچار ناباروری شوند.
میانگین سنی افراد مبتلا به این بیماری حدود 15 تا 35 سال است و حداقل یک تا دو سال باید صبر کرد و بیمار باید تحت نظر پزشک باشد، همچنین سایر دلایل که از نظر بالینی ممکن است علامت‌های مشابه این بیماری را ایجاد کنند (مانند بیماری کوشینگ یا تومور هیپوفیزی مترشحه‌ی پرولاکتین)، باید رد شوند تا بتوان تشخیص سندروم تخمدان پلی کیستیک را قطعی کرد.
آیا دلیل ایجاد این بیماری مشخص است؟
خیر! دلیل قطعی ایجاد این بیماری هنوز مشخص نیست اما بد نیست درمورد چرخه طبیعی باروری توضیحات مختصری بدهیم.
همانطور که در مبحث باروری توضیح داده شد، چرخه‌ی باروری در خانمها بر پایه‌ی هورمون‌های تولیدی از هیپوفیز و تخمدان‌ها تنظیم می‌شوند.
در این چرخه، هیپوفیز هورمون‌های FSH و LH را می‌سازد که باعث رشد فولیکول‌های حاوی تخمک و آزادسازی آن می‌شوند. تخمدان‌ها نیز هورمون‌های استروژن و پروژسترون را می‌سازند که دیواره‌ی رحم را برای پذیرش و رشد تخمکی که توسط اسپرم بارور شده است، آماده می‌سازند. همچنین تخمدان‌ها همانند غدد فوق کلیه، هورمون تستوسترون (آندروژن‌ها) را نیز تولید می‌کنند.
یکی از تئوری‌های موجود درمورد نحوه ایجاد سندروم تخمدان پلی کیستیک این است که : هیپوفیز مقادیر زیاد هورمون LH را می‌سازد و تخمدان‌ها تحت تاثیر این هورمون قرار گرفته، عملکرد طبیعی آن‌ها مختل می‌شود. در نتیجه مقادیر زیادی تستوسترون می‌سازند و همچنین تخمک‌گذاری به درستی اتفاق نمی‌افتد (تخمک‌هایی که آزاد نشده‌اند، در تخمدان به صورت کیست باقی می‌مانند). این اتفاق موجب بروز علائم پرمویی و ناباروری می‌شود.
عوارض سندروم تخمدان پلی کیستیک:
این بیماری علاوه بر ایجاد ناباروری، ممکن است عوارض دیگری در دراز مدت برای فرد ایجاد کند (مخصوصا در افراد چاق) :
- دیابت نوع 2
- دیابت بارداری
- فشارخون بالا
- کلسترول و تری گلیسیرید بالا (بهم خوردن تنظیم چربی‌ها در بدن)
- کبد چرب غیرالکلی
- آپنه انسدادی خواب ( قطع تنفس در خواب یا خروپف‌های شبانه که معمولا چند بار طی شب منجر به بلند شدن از خواب می‌شود)
- سرطان اندومتر رحم
برای درمان این بیماری، ممکن است پزشک داروهای مخصوص برای هر یک از علائم تجویز کند (مثلا قرض کاهنده‌ی قند خون، قرص‌های پیشگیری از بارداری برای کنترل رشد مو و تنظیم چرخه قاعدگی و کمک به درمان ناباروری و غیره).
در کنار دریافت درمان‌های مناسب و به موقع، بهتر است رژیم غذایی نیز رعایت شود، به طور مثال مصرف کربوهیدرات‌هایی که حاوی فیبر فراوان هستند، کم کردن مصرف فست‌فود و غذاهای چرب و شیرین، قطع سیگار و الکل.
همچنین ورزش می‌تواند علاوه بر تناسب اندام و زیبایی ظاهری، با کمک کردن به کاهش وزن، باعث بهبود عملکرد تخمدان‌ها و محور طبیعی هورمون‌های جنسی زنانه شود.
در این مقاله درمورد سندروم تخمدان پلی کیستیک و علائم کلیدی آن صحبت کردیم. این بیماری درصورت عدم درمان عوارض بلند مدتی مانند ناباروری برجای می‌گذارد. ( درمورد ناباروری و علل مختلف آن، طی مقالات پیشین بحث شد.)
سلامتی همیشگی شما، شما آرزوی ماست: تیم لاویا
