پرولاپس اندام لگنی (POP) به عنوان فتق اندام‌های لگنی به داخل یا خارج از کانال واژن تعریف می‌شود. به طور خاص، افتادگی ارگان های لگنی به از دست دادن حمایت از دیواره قدامی واژن، دیواره خلفی واژن و/یا راس واژن اشاره دارد که به احشای لگنی مانند مثانه، روده‌ی کوچک، کولون سیگموئید یا رحم ( افتادگی راس رحم یا خود بدنه‌ی آن) اجازه می‌دهد به داخل واژن بیرون زده و افتادگی پیدا کنند.
علت اصلی افتادگی ارگان های لگنی، شل شدن، ضعف یا نقص در رباط‌های کاردینال (cardinal) و رحمی-خاجی (uterosacral) است که این لیگامان‌ها (رباط‌ها) به طور معمول رحم را در وضعیت طبیعی نگه می‌دارند و از پایین آمدن آن از طریق دیافراگم ادراری تناسلی (یعنی عضلات بالابرنده آنی) جلوگیری می‌کنند.
لگن طبیعی
ریسک فاکتورهای مستعد کننده‌ی ابتلا به افتادگی ارگان‌های رحمی:
عوامل خطر (ریسک فاکتورهای) مرتبط با ایجاد افتادگی ارگان های لگنی (POP) عبارتند از:
- زایمان طبیعی
- سن
- چاقی
- اختلالات بافت همبند
- وضعیت یائسگی
- یبوست مزمن
اکثر زنان مبتلا به اختلالات کف لگن (POP) دارای چندین عامل خطر هستند، در اینجا توضیح کوتاهی از برخی از این عوامل ارائه می‌دهیم:
- نژاد: مطالعات اپیدمیولوژیک به تایید وجود رابطه بین نژاد و POP منجر نشده است. با این حال، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد زنان لاتین و سفیدپوست در مقایسه با زنان آفریقایی-آمریکایی در معرض خطر بیشتری هستند.
- سن: با افزایش سن، شیوع این بیماری افزایش می‌یابد اما لازم به ذکر است که POP یک نتیجه‌ی طبیعی حاصل از افزایش سن و پیری نمی‌باشد.
- وضعیت یائسگی: کمبود استروژن می‌تواند منجر به آتروفی (چروکیدگی) دستگاه ادراری تناسلی و در نتیجه نازک شدن زیر مخاط واژن شود.
گیرنده‌های استروژن در سرتاسر ساختارهای پشتیبان کف لگن، از جمله رباط‌های بالابرنده و uterosacral (رحمی-خاجی) شناسایی شده‌اند. با این حال، علی‌رغم تأثیر بالقوه‌ی کمبود استروژن بر روی کف لگن، یک مطالعه اخیر فقط وجود ارتباط مثبت بین وضعیت یائسگی و POP اولیه(افتادگی ارگان لگنی اولیه) را نشان داده، اما نتایج این مطالعه به‌طور قطعی تایید نشده است. - باروری و زایمان: بروز اختلالات کف لگن (از جمله POP)، بی‌اختیاری ادرار و بی‌اختیاری مدفوع در بین زنانی که چند بارداری داشته‌اند بیشتر از زنانی است که فقط یک بارداری را تجربه کرده‌اند. بنابراین احتمالا آسیب به بافت‌های لگن در حین زایمان واژینال (زایمان طبیعی) یک عامل کلیدی در ایجاد این مشکل است.
- جراحی قبلی لگن: ممکن است احتمال ابتلا به اختلالات کف لگن را افزایش دهد.
- افزایش مزمن فشار داخل شکمی (به‌طور مثال در بیماری انسدادی مزمن ریه، یبوست مزمن، چاقی) ممکن است یک عامل خطر برای POP باشد.
علائم و نشانه‌های افتادگی اندام‌های لگنی:
قبل از پرداختن به علائم، بهتر است انواع افتادگی ارگان های لگنی را نام ببریم:
- افتادگی رحم و واژن (پرولپس رحم/سرویکس)
- افتادگی واژن (اسکار کاف)
- افتادگی دیواره قدامی واژن: اگرچه مثانه شایع‌ترین اندام مرتبط با POP دیواره قدامی واژن است، اما ممکن است روده کوچک نیز درگیری داشته باشد.
- افتادگی دیواره خلفی واژن: ممکن است روده کوچک نیز درگیر باشد
- سایر پرولاپس‌ها (پرولاپس مثانه یا cystocele، کارونکل مجرای ادرار، دیورتیکول مجرای ادرار، افتادگی روده باریک یا enterocele، افتادگی رکتوم یا rectocele )
بنابراین، علائم در افتادگی ارگان‌های لگنی، متناسب با نوع افتادگی هستند:
- این بیماری ممکن است احساس فشار یا سنگینی در لگن، بیرون‌زدگی بافت‌ها یا برآمدگی در شکم یا لگن فرد ایجاد کند.
- اختلال عملکرد سیستم ادراری یا بی اختیاری ادرار:
طی مقالات پیشین درمورد بی‌اختیاری ادرار توضیح داده شده است. اختلال عملکرد تخلیه ادرار ممکن است مستقیماً با POP مرتبط باشد یا نباشد.بیماران ممکن است از از دست دادن غیرارادی ادرار در طول روز یا شب ( با یا بدون والسالوا یا افزایش فشار داخل شکمی بطور مثال در اثر عطسه یا سرفه) یا فوریت در دفع ادرار شاکی باشند.
بیمارانی که با افتادگی دیواره قدامی شدیدتر مراجعه می‌کنند، کمتر دچار بی‌اختیاری استرسی ادرار می‌شوند و احتمال بیشتری دارد که علائم مرتبط با انسداد مجرای ادرار را تجربه کنند.همچنین ممکن است برای دفع بهتر ادرار، بیمار مجبور به زور زدن (مانور والسالوا) شود. علاوه بر این، بیماران ممکن است عفونت‌های مکرر یا مداوم دستگاه ادراری ثانویه به احتباس ادراری داشته باشند، و علائم تحریکی ادرار مانند فوریت در دفع ادرار یا تکرر ادرار پیدا کنند.مطالعات نشان می‌دهد که پس از کولپورافی قدامی، علائمی مثل بی‌اختیاری فوریتی، فوریت ادرار و شدت علائم ادراری کاهش یافته است. یک مورد دیگر، بی‌اختیاری استرسی پنهان یا علائم بی‌اختیاری استرسی با شروع جدید است که تنها پس از کاهش یافتن پرولاپس شناسایی می‌شوند (مثلاً بعد از جراحی، یا با اصلاح افتادگی توسط پزشک و طی معاینه). - اختلال در عملکرد دستگاه گوارش:
بیماران ممکن است علائم اختلال دفع مدفوع را داشته باشند. این علائم شامل اجابت مزاج ناقص، زور زدن زیاد برای دفع مدفوع، یبوست و درد همراه با اجابت مزاج است.
با این حال، باید در مورد اینکه اختلال عملکرد مدفوع مستقیماً نتیجه POP است، احتیاط و تامل کرد زیرا اختلال عملکرد دستگاه گوارش و مشکل در دفع مدفوع، هم پیچیده و هم اغلب به دلیل وجود چند عامل مشکل‌ساز ایجاد می‌شود بنابراین هرنوع مشکل در دفع مدفوع، صرفا به دلیل افتادگی ارگان های لگنی نیست. مطالعات نشان داده‌اند که شکایات مربوط به مدفوع تقریباً 50٪ موارد پس از اصلاح آناتومیک پرولاپس دیواره خلفی (معمولا طی جراحی) برطرف می‌شود. - تغییر عملکرد جنسی:
این بیماری ممکن است منجر به درد حین مقاربت، اجتناب از رابطه‌ی جنسی، کاهش میل جنسی نیز بشود.
درجه بندی افتادگی ارگان های لگنی:
درجه 0 : عدم نزول در هنگام زور زدن (برای اجابت مزاج)
درجه 1 : قسمت دیستال (انتهایی) پرولاپس (عضوی که افتادگی پیدا کرده) بیشتر از 1 سانتی‌متر بالای سطح پرده بکارت باشد.
درجه 2 : قسمت دیستال پرولاپس کمتر از 1 سانتی‌متر، بالا یا پایین‌تر از سطح پرده بکارت باشد.
درجه 3 : قسمت دیستال پرولاپس بیشتر از 1 سانتی‌متر زیر سطح پرده بکارت باشد (اما بدون واژگون شدن کامل واژن)
درجه 4 : انحراف و واژگونیِ کامل کل طول دستگاه تناسلی تحتانی
Procidentia: نارسایی تکیه گاه‌‌های تناسلی و بیرون زدگی کامل رحم از طریق واژن.
راه‌های درمان افتادگی ارگان های لگنی:
1. روش‌های غیر جراحی:
شامل ورزش‌های کِگِل برای تقویت عضلات کف لگن (در مورد این ورزش‌ها طی مقالات پیشین صحبت شد)، استفاده از استروژن موضعی، استفاده از وسایلی که داخل واژن تعبیه می‌شوند ( به نام پِساری یا pessary).
پساریها دو نوع دارند: حمایت‌کننده (معمولاً یک حلقه، با یا بدون تکیه‌گاه) و اشغال‌کننده فضا. این ابزار کوچک داخل واژنی، می‌تواند فراوانی و شدت علائم را کاهش داده و جراحی را به تاخیر بیاندازد و نزدیک به 92 درصد از زنان می‌توانند با موفقیت از پساری استفاده کنند.
درمان با استروژن، چه به صورت موضعی یا چه به صورت سیستمیک، باعث کاهش ترشحات واژن شده، می‌تواند استفاده طولانی‌مدت از پساری را ممکن سازد. لازم به ذکر است که پساریها به‌طور بالقوه و درصورت سهل‌انگاری می‌توانند باعث فرسایش دیواره واژن، زخم و تشکیل فیستول شوند، بنابراین بیمارانی که قادر به برداشتن و جایگزینی پساری به‌طور مستقل نیستند باید به‌طور معمول (هر 3-4 ماه) معاینه شوند.
2. روش‌های جراحی:
هدف از انجام جراحی در این بیماری، کاهش علائم آزاردهنده‌ی افتادگی ارگان های لگنی بوده و معمولا در خانم‌هایی استفاده می‌شود که افتادگی ارگان های لگنی نسبتا شدیدی داشته و بدن آن‌ها به درمان‌های حمایتی و غیرجراحی، پاسخ مناسبی نداده است. برخی از روش‌های جراحی عبارتند از : کلپورافی قدامی و خلفی، هیسترکتومی (برداشتن کامل رحم و ضمائم)، ترمیم و تقویت رباط رحمی-خاجی و غیره.
در این مقاله، به توضیح انواع و علائم افتادگی ارگان های لگنی پرداختیم. درصورت وجود هریک از علائم فوق، به پزشک متخصص مراجعه کنید تا قبل از پیشرفت بیماری، با روش‌های کمتر تهاجمی، درمان مناسب و کافی را دریافت کنید.
سلامتی همیشگی شما، آرزوی ماست : تیم لاویا
