اندومتریوز چیست؟ اندومتریوز و ناباروری؟! 3 علامت اصلی اندومتریوز + درمان

در تعریف اندومتریوز(ENDOMETRIOSIS) در کتب علمی به این صورت آمده است که وجود بافت آندومتر رحمی (غدد و استروما) در خارج از حفره رحم را اندومتریوز می‌گویند.
این بافت اکتوپیک (نابجا)، به رشد خود ادامه می‌دهد، هر ماه تحت تاثیر هورمون‌های جنسی زنانه (استروژن و پروژسترون) قرار گرفته و خونریزی و ریزش می‌کند. بسته به محلی که این بافت در آن قرار دارد، علامت‌های مختلفی در فرد به وجود می‌آید. این بیماری نوعی وضعیت مزمن است، که فقط با یائسگی برطرف می‌شود.

در مطالعات اپیدمیولوژیک اخیر، نشان داده شده که شیوع این بیماری در جمعیت بانوان در سنین باروری حدود 15 تا 30 درصد است و حدود 21 تا 48 درصد از خانم‌هایی که به دلیل ناباروری تحت عمل لاپاراسکوپی رحم قرار می‌گیرند، به این بیماری مبتلا هستند. این بیماری بیشتر در سنین 20 تا 30 سالگی شایع بوده و بعد از یائسگی و قطع قاعدگی، پسرفت می‌کند.

دلایل بیماری اندومتریوز:

علت ایجاد این بیماری هنوز به طور کامل مشخص نیست اما چند نظریه برای آن ارائه شده است:

• کاشت مستقیم سلول‌های آندومتر (بافت پوششی رحم)، به طور معمول با استفاده از قاعدگی رتروگرید (retrograde menstruation) (نظریه سامپسون): این مکانیسم با وقوع اندومتریوز لگن و تخمدان‌ها و صفاق لگن، و همچنین برای مکان‌هایی مانند برش شکمی یا اسکار اپیزیوتومی سازگار است.
  در قاعدگی رتروگرید، خون ناشی از قاعدگی و حاوی بافت اندومتری رحم، به جای ریزش و خروج از رحم، از طریق لوله‌های فالوپ به سمت تخمدان و حفره لگنی حرکت کرده و درنتیجه سلول‌های رحمی در مکان‌های ذکر شده لانه‌گزینی می‌کنند.
  جالب است بدانید بسیاری از زنان درجاتی از قاعدگی رتروگراد را بدون ابتلا به اندومتریوز تجربه می‌کنند.
• انتشار عروقی و لنفاوی سلول‌های آندومتر (نظریه هالبان): مکان‌های دورتر آندومتریوز را می‌توان با این فرآیند توضیح داد به عبارتی بافت اندومتر رحم از طریق عروق یا لنف رحم، به مناطق دورتر از رحم پخش می‌شود (به طور مثال اندومتریوز در مکان‌هایی مانند غدد لنفاوی، حفره پلور و پرده‌های جنب ریه و کلیه ایجاد می‌شود).
• متاپلازی (تغییر نابهنجار) سلول‌های حفره صفاقی (نظریه مایر): تحت شرایط خاصی، این سلول‌ها می‌توانند به بافت اندومتر عملکردی تبدیل شوند. این اتفاق حتی می‌تواند در پاسخ به تحریک ناشی از قاعدگی رتروگرید رخ دهد.
  بروز زودرس اندومتریوز در برخی از نوجوانان قبل از شروع قاعدگی به این نظریه اعتبار می‌بخشد.
• ایمونولوژیک: کاهش فعالیت سلول‌های NK (سلول‌های کشنده طبیعی که اولین خط دفاعی در برخورد با سلول‌های سرطانی و آلوده به ویروس هستند) که پاکسازی سلول‌های آندومتر پیوندی از حفره لگن را محدود می‌کند.

ریسک فاکتورها:

مانند تمام بیماریهای دیگر، در اندومتریوز نیز عواملی هستند که درصورت وجود، فرد را مستعد ابتلا به این بیماری می‌کنند. این ریسک فاکتورها عبارتند از :

1. سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری: درصورتی که یکی از بستگان درجه 1 (خواهر – مادر) به این بیماری، میزان بروز اندومتریوز حدود 7 تا 10 برابر جمعیت عادی می‌شود.
2. سن بالای 25 سال
3. ناهنجاری‌های ساختاری سیستم تناسلی: درصورت وجود ناهنجاری تناسلی، این بیماری سریعتر خودش را نشان می‌دهد و معمولاً با برطرف شدن آن، بیماری نیز بهبود می‌یابد.
4. نولی پاریتی (nulliparity): خانمی که تابحال بارداری نداشته است.

اندومتریوز در چه مناطقی ایجاد می‌شود؟

• شایع‌ترین مناطقی که این بیماری در آن‌ها ایجاد می‌شود (باشیوع 60 درصدی) عبارتند از: تخمدان‌ها (معمولاً دو طرفه)، صفاق لگنی در اطراف رحم، لیگامان رحمی-روده‌ای (uterosacral)، لوله‌های فالوپ، غدد لنفاوی لگنی.
• مناطقی که ایجاد این بیماری در آن‌ها کمتر اتفاق می‌افتد (با شیوع 10 تا 15 درصدی) عبارتند از: رکتوسیگموئید (روده بزرگ) و سایر مناطق دستگاه گوارش، واژن.
  
• مناطقی که ایجاد اندومتریوز در آن‌ها خیلی نادر است (با شیوع 5 درصدی) عبارتند از: اسکارهای جراحی‌های قبلی یا محل برش اپیزیوتومی، کلیه‌ها، ریه‌ها، ناف، مخاط بینی، دست‌ها و پاها.

نشانه‌ها:

این بیماری ممکن است هیچ علامتی در فرد ایجاد نکند اما به طور کلی سه علامت مهم دارد:

1. درد:
   علائم مربوط به قاعدگی: علائم دوره‌ای مربوط به رشد و خون‌ریزی بافت نابه‌جای اندومتر، دیس منوره ثانویه (توقف قاعدگی ثانویه به اندومتریوز)، کمردرد هنگام پریود در ناحیه ساکروم (ناحیه استخوان خاجی)، این درد ممکن است به تدریج تشدید شده و مزمن شود و حتی ممکن است منجر به طولانی شدن غیرمعمول قاعدگی و خون‌ریزی شود، درد هنگام رابطه جنسی.
   • علائم روده‌ای و ادراری: تکرر ادرار، سوزش ادرار، وجود خون در ادرار، اسهال/یبوست دوره‌ای، خون در مدفوع.
2. ناباروری:
   30 تا 40 درصد از افراد مبتلا به اندومتریوز، دچار ناباروری بوده و حدود 15 تا 30 درصد از افرادی که ناباروری دارند، بعد از انجام بررسی‌ها، مشخص می‌شود که دچار این بیماری نیز هستند.
3. توده (اندومتریوما):
   • توده‌های تخمدانی ناشی از اندومتریوما ممکن است با هریک از علائم فوق نمود پیدا کنند و یا بدون علامت باشند.
   پس این بیماری سه مشخصه اصلی دارد:– درد شدید و غیرعادی حین قاعدگی که شدت آن با دردهای دوره‌های قاعدگی قبلی متفاوت است.
   – درد هنگام رابطه جنسی که می‌تواند نشان دهنده‌ی درگیری لیگامان متصل کننده‌ی رحم به روده بزرگ (یوتروساکرال) باشد.
   – درد یا مشکل در دفع مدفوع که می‌تواند نشان دهنده‌ی درگیری لیگامان یوتروساکرال یا چسبندگی لوله گوارش مخصوصاً روده بزرگ در اثر آندومتریوز باشد.

چگونه این بیماری تشخیص داده می‌شود؟

درصورتی که هرکدام از علائم فوق را دارید، حتما به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید. پزشک متخصص بعد از انجام معاینات لازم و درخواست آزمایشات مورد نیاز، ممکن است برای شما لاپاراسکوپی تجویز کند.

بهترین روش برای تشخیص این بیماری در حال حاضر، لاپاراسکوپی و گرفتن بیوپسی از بافت‌های مشکوک و سپس بررسی آنه‌ا در آزمایشگاه و توسط متخصص پاتولوژی می‌باشد.
گرچه لاپاراسکوپی مزیت‌ها و معایب خاص خود را دارد اما بسته به موقعیت و وضعیت فیزیولوژی بدن هر شخص، تصمیم‌گیری درمورد تجویز آن، برعهده‌ی پزشک متخصص است.

درمان‌ها:

درحال حاضر دو دسته درمان برای این بیماری وجود دارد:

1. درمان دارویی: داروهای ضدالتهاب استروئیدی (مثل ناپروکسن) + خط اول درمان دارویی این بیماری، قرص‌های هورمونی ترکیبی (ترکیب استروژن و پروژسترون که بین عموم به نام قرص‌های پیشگیری از بارداری معروف است) و یا آمپول‌های پروژسترونی هستند. درصورتی که بیمار به این دسته دارویی پاسخ مناسبی نداد، از داروهای دیگری مثل دانازول یا لوپرولید استفاده می‌شود.
2. درمان جراحی: شامل لاپاراسکوپی، لیزر، لاپاراتومی (جراحی باز) می‌باشد.