قبل از ورود به مبحث ناباروری در مردان، بهتر است نگاه کوتاهی به چرخه باروری و ساز و کار آن در مردان بپردازیم (محور هیپوتالاموس – هیپوفیز – بیضه):
- هیپوتالاموس غده ای در مغز انسان است که مسئول تحریک تولید بسیاری از هورمون‌های مهم بدن است. هیپوتالاموس بصورت ضربان‌دار، هورمونی تحت عنوان هورمون محرک گنادوتروپین (GnRH) تولید می‌کند. این هورمون از طریق شبکه عصبی بین هیپوتالاموس و هیپوفیز، روی هیپوفیز قدامی (غده کوچکی در مغز انسان) اثر می‌گذارد. و متعاقب اثر این هورمون، هیپوفیز قدامی دو هورمون جنسی مهم به نام‌های LH و FSH تولید می‌کند.
- هورمون LH وارد خون شده و به بیضه‌ها می‌رود و با اثر گذاشتن روی سلول‌های لایدیگ در بیضه، باعث تولید و ترشح مهم‌ترین هورمون مردانه یعنی تستوسترون می‌شود.
- هورمون FSH نیز وارد خون شده و به بیضه می‌رود و با اثر گذاشتن روی سلول‌های سرتولی، از فرایند تولید اسپرم (چرخه ی اسپرماتوژنز) حمایت و تغذیه رسانی به آن را برعهده دارد.
- همچنین هورمون تستوسترون و FSH، روی سلول‌های مسئول ساختن اسپرم و انجام‌دهنده ی فرایند اسپرماتوژنز یعنی ژرم سل‌ها (Germ cell) اثر گذاشته و آنها را برای تولید اسپرم، تحریک می‌کنند.
- در نهایت اسپرمی که تولید شده به ترتیب وارد اپیدیدیم سپس واز دفران مجرای انزالی مجرای پروستاتی و در نهایت به مجرای ادراری می ریزد تا از طریق آن، از بدن خارج شود.
بنابراین، در صورتی که در هر یک از مراحل فوق مشکلی ایجاد شود، ممکن است باعث ناباروری شود. البته در برخی از موارد (حدود 40 تا 45 درصد افراد) نیز، علیرغم بررسی‌های پزشکی، دلیل خاصی برای ناباروری در مردان پیدا نمی‌شود.
5 دلیل ناباروری در مردان:
دلایل ناباروری مردانه به طور خلاصه عبارتند از:
1. مشکلات مربوط به بیضه‌ها:
- واریکوسل: (دلیل ناباروری در 35 تا 40 درصد از مردان است) درواقع واریکوسل تورم و پیچ خوردگی رگ‌های خون رسان به بیضه‌ها است.
- تومور‌های بیضه
- دلایل مادرزادی (سندروم کلاین فلتر): نشانه‌های این سندروم عبارتند از بیضه‌های کوچک و سفت، ژنیکوماستی (بزرگی سینه در مردان) و آزواسپرمی (فقدان اسپرم در مایع منی).
- عفونت‌ها: عفونت مجرای اپیدیم (اصطلاحا بیماری اپیدیدیمو اورکیت)، عفونت‌های منتقله جنسی، ابتلا به بیماری اوریون
- پیچ خوردن طناب بیضه (Torsion) که اصلاح نشده باشد.
- کریپتورکیدیسم (بیضه نزول نکرده) این مشکل نسبتا نادر است و حدود کمتر از 5 درصد بیماران دچار این مشکل هستند که در ابتدای تولد، تشخیص داده نشده است.
2. دلایل انسدادی:
- عفونت‌ها (گنوره، کلامیدیا): این عفونت‌ها و همچنین 8 راه پیش‌گیری از آنها در مقاله‌های قبلی توضیح داده شده‌اند.
- ضربه
- مادرزادی مانند تشکیل نشدن مجرای وازدفران یا بیماری سیستیک فیبروزیس.
- انسداد دو طرفه ی مجرای انزالی یا انسداد مجرای اپیدیدیم.
- سندروم کارتاژنز (سندروم مژک‌های بی حرکت): این سندروم، نوعی بیماری ژنتیکی می‌باشد که باعث نقص در عملکرد مژک‌ها در کل ارگان‌های بدن و از جمله در مژک‌های کمک کننده به حرکت اسپرم‌ها می‌شود.
3-دلایل اندوکرین (غدد برون ریز):
اختلال در تولید یا ترشح هریک از هورمون‌های ذکر شده در بالا
4- اختلال در محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- بیضه:
مانند تولید بیش از حد پرولاکتین، تولید بیش از حد تستوسترون یا استروژن
5. سایر دلایل:
- انزال عقب گرد (RETROGRADE EJACULATION) ثانویه به جراحی: یعنی مایع منی بعد از انزال، به جای خروج از طریق مجرای ادراری، به سمت بالا و داخل مجاری پروستاتی برمی‌گردد.
- مصرف برخی داروها
- سابقه ی شیمی درمانی یا رادیوتراپی لگن
- برخی مواد مانند ماری جوآنا، کوکائین، تنباکو، الکل
- بالا رفتن دمای بیضه‌ها: مثلاً استفاده مکرر و طولانی مدت از سونا، یا حمام داغ، استفاده از لباس‌های زیر تنگ.
- بیماری‌های زمینه‌ای مزمن مثلا نارسایی مزمن کلیوی یا کبدی
ناباروری در مردان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک متخصص اورولوژی یا زنان و زایمان، بعد از گرفتن شرح حال دقیق از داروها و سوابق بیماری‌های شخصی، ممکن است آزمایشات مختلفی درخواست کند مانند آزمایش آنالیز مایع منی و آزمایشات هورمونی.
در آزمایش آنالیز مایع منی، فاکتور‌هایی از قبیل:
- حجم مایع منی(حجم طبیعی آن باید بالای 1.5 میلی لیتر باشد)
- غلظت اسپرم‌ها در مایع منی(غلظت طبیعی باید بالای 15 میلیون در میلی‌لیتر باشد)
- میزان اسپرم‌های متحرک(به طور طبیعی باید حداقل 40 درصد از اسپرم‌ها تحرک خوبی داشته باشند)
- ساختار و شکل اسپرم‌ها(حداقل 4 درصد از اسپرم‌ها باید ساختار و شکل طبیعی داشته باشند)
- PH مایع منی(PH طبیعی آن حدوداً باید بین 7.2 تا 7.8 باشد) بررسی میشوند.
درصورت طبیعی نبودن نتایج آزمایش آنالیز مایع منی، آزمایشات هورمونی موردنیاز توسط پزشک درخواست می‌شود چرا که طبیعی نبودن هر یک از این فاکتورها دلایل مختلفی دارند به طور مثال:
- مواردی مانند اختلالات ژنتیکی، واریکوسل، کریپتورکیدیسم، عفونت‌ها و سابقه‌ی برخورد با مواد شیمیایی سمی و داروها و رادیوتراپی می‌تواند منجر به کاهش تولید اسپرم (الیگواسپرمی) یا عدم تولید اسپرم (آزواسپرمی) شود.
- انسداد مجاری انزالی، فقدان مادرزای وزیکول سمینال یا وازدفران می‌تواند باعث اسیدی شدن مایع منی شود.
- عوامل ایمنولوژیک (بطور مثال وجود آنتی‌بادی علیه اسپرم‌ها)، انسداد ناکامل مجاری تناسلی، عفونت‌ها و نقایص ساختاری اسپرم‌ها باعث کاهش تحرک آنها می‌شود.
در این مقاله به بررسی دلایل ناباروری در مردان پرداختیم. از آنجایی که دلایل ناباروری مردانه منجر به درصد نسبتاً زیادی از ناباروری‌ها میشوند، توصیه می‌شود در صورتی که با وجود داشتن یک سال رابطه جنسی بدون محافظ و صحیح و منظم، باروری اتفاق نیفتاد؛ همراه با همسر خود به پزشک مراجعه کنید.
سلامتی همیشگی شما، آرزوی ماست : تیم لاویا
