8 دلیل کمبود آهن در بدن زنان- کم خونی ناشی از فقر آهن، علائم و عوارض آن

تعادل آهن برای حیات تمام سلول‌های بدن ضروری است. کاهش آهن کل بدن، شامل کاهش ذخایر آهن موجود در ماکروفاژها (نوعی سلول از سیستم ایمنی بدن که مسئول بلعیدن و هضم میکروب های بیگانه است) و سلول های کبدی است که برای بدن مشکل ساز خواهد بود. از آن‌جایی که بیشترین مقدار آهن برای سنتز هموگلوبین برای تولید 200 میلیارد گلبول قرمز در روز مصرف می‌شود، کم خونی نشانه‌ی اصلی کمبود آهن است.

کمبود آهن عملکردی، زمانی اتفاق می‌افتد که آهن به سختی از ذخایر موجود در بدن خارج می‌شود. شرایطی مانند التهاب یا عفونت‌های مزمن یا زمانی که بدن شدیدا شروع به تولید گلبول قرمز و خون سازی می‌کند (به دلیل تزریق اریتروپویتین خارجی یا افزایش سطح اریتروپوئتین درونی) باعث عدم تناسب حاد بین خروج و تولید آهن می‌شود.

متابولیسم آهن

آهن برای بسیاری از عملکردهای متابولیک بدن از جمله انتقال اکسیژن در هموگلوبین حیاتی است. اکثر آهن عملکردی در هموگلوبین وجود دارد و مقادیر کمتری در میوگلوبین و سیتوکروم‌های کبدی یافت می شود. کبد، که محل اصلی تولید پروتئین‌های انتقال دهنده‌ی آهن است، دارای بزرگترین ذخایر آهن غیرعملکردی (یعنی فریتین یا هموسیدرین) است.

فریتین پروتئین ذخیره اولیه آهن است و از نظر ساختاری، مشابه هموسیدرین است، اما هموسیدرین آهن بیشتری دارد و نامحلول در آب است. آهن علاوه بر موارد فوق؛ در مغز استخوان و طحال نیز ذخیره می‌شود. خوب است بدانید که آهن رژیم غذایی در دوازدهه جذب می‌شود. از آنجایی که بدن مکانیسم مخصوصی برای دفع آهنی که بیش از حد جذب شده، ندارد، متابولیسم وتنظیم سطح آن با محدود کردن جذب آهن از طریق روده‌ها کنترل می‌شود. سطح سرمی آهن توسط هورمون هپسیدین که توسط سلول‌های کبدی تولید می‌شود، تنظیم می‌شود.

وقتی ذخایر آهن کافی یا زیاد باشد، هپسیدین آزاد می شود شود وطی فرآیند های خاصی، درنهایت باقی ماندن آهن جذب شده در سلول‌های روده و جلوگیری از ورود آهن به خون می‌شود و سپس با ریزش سلول‌های روده، آهن مازاد از بدن دفع می‌شود. اما وقتی ذخایر آهن بدن کم است، تولید و ترشح هپسیدین سرکوب میشود و ورود آهن از سلول های روده به خون افزایش می یابد.

تنظیم سطح آهن در بدن بسیار مهم است زیرا افزایش تجمع بیش از حد آن در کبد باعث بیماریهای مختلف می‌شود مانند هموکروماتوز و سیروز کبدی. و همچنین کمبود آهن باعث تخلیه ی منابع آهن بدن و درنهایت کم خونی ناشی از فقر آهن و سایر بیماری های وابسته می‌شود.

علائم کمبود آهن چیست؟

علائم کمبود آهن متنوع هستند و گاهی حتی ممکن است علامت خاصی در فرد ایجاد نکند. بطور کلی نشانه های فقر آهن عبارتند از:

1. رنگ‌پریدگی پوست و ناخن‌
2. خستگی یا ضعف بیش از حد مورد انتظار
3. سرگیجه یا سردرد
4. تنگی نفس یا تپش قلب
5. عدم توانایی تمرکز کردن یا خواب آلودگی
6. ریزش مو

علل کمبود آهن:

در کشورهای در حال توسعه، کم خونی ناشی از فقر آهن، به دلیل مشکلات تغذیه ای است که معمولا ناشی از کاهش دریافت کافی آهن از طریق موادغذایی است و اغلب باعث عفونت های انگلی خونریزی دهنده می شوند، مانند آلودگی به کرم قلابدار یا شیستوزومیازیس.

کم خونی فقر اهن نشان دهنده‌ی تخلیه شدن ذخایر آهن است. در بیشتر موارد کم خونی ناشی از فقر آهن در زنان سنین قبل از یائسگی ناشی از دست رفتن تعادل بین دریافت آهن از طریق تغذیه و از دست دادن خون طی دوره‌ی قاعدگی یا در بارداری قبلی است. کاهش دریافت آهن در رژیم غذایی می تواند به این عدم تعادل کمک کند.

این با وضعیت مردان و زنان در سنینِ بعد از یائسگی متفاوت است، بعبارتی در این افراد، کم خونی ناشی از وجود یک ضایعه پاتولوژیک و یک مشکل جدی تر است و معمولاً نیاز به بررسی‌های بیشتر سیستم گوارشی مانند آندوسکوپی برای پیداکردن منشا خونریزی است.

کم خونی در سالمندان نیز دلایل متعددی دارد.

علت کمبود آهن؛ در 30% از موارد:

• کمبود اهن موادغذایی یا مصرف مقدار ناکافی آهن،
• کاهش جذب (آتروفیک گاستریت (نوعی بیماری ناشی از التهاب معده)،
• استفاده از داروهای مهارکننده ی پمپ پروتون)،
• از دست دادن خون از طریق مشکلات دستگاه گوارش (مانند استفاده از داروهای ضد لخته خون، آنژیودیسپلازی، زخم معده، هموروئید (بواسیر) و حتی سرطان روده) است.

بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیوی به دلیل کاهش جذب آهن و از دست دادن حجم نسبتا زیاد خون در طی دیالیز، مستعد کم خونی ناشی از کمبود آهن هستند. یکی از علل شناخته شده‌ی مشکل در تنظیم متابولیسم آهن، چاقی است، به ویژه بعد از جراحی‌های چاقی زیرا این جراحی‌ها ممکن است باعث اختلال در جذب کلی آهن در بدن ‌شوند.

به طور کلی دلایل کم خونی ناشی از کمبود آهن، عبارتند از:

•افزایش میزان نیازِ بدن به آهن:

این وضعیت معمولا در نوزادان، نوجوانان و کودکان سنین رشد به دلیل افزایش مییزان رشد کودک و در سه ماهه دوم و سوم باردرای به دلیل افزایش میزان خون سازی بدن مادر و جنین رخ می‌دهد. جالب است بدانید که یک بارداری طبیعی 500 تا 800 میلی‌گرم آهن از بدن مادر مصرف می‌کند.

•کاهش میزان آهن دریافتی:

این وضعیت در سوءتغذیه و در افراد با رژیم غذایی گیاهخواری اتفاق می‌افتد، زیرا این افراد منابع کمتری از آهن خوراکی مصرف می‌کنند. محصولات گوشتی (مثل جگر، قلب و ماهیچه)، زرده تخم مرغ، جوانه گندم، صدف، برخی لوبیاهای خشک و برخی میوه‌ها سرشار از آهن هستند و سبزیجات سبز، غلات، ماهی و مرغ دارای مقادیر متوسط آهن خوراکی هستند. اما موادغذایی مانند شیر و فرآورده‌های شیری و سبزیجات غیر سبز جاوی مقادیر کمتری آهن هستند.

منابع غذایی دارای آهن

•کاهش جذب آهن از سلول‌های روده:

این وضعیت در کسانی که تحت جراحی‌های چاقی یا برداشتن قسمتی از معده (گاسترکتومی) قرار گرفته‌اند، به دلیل کاهش سطح جذبی آهن، اتفاق می‌افتد. همچنین عفونت معده با هلیکوباکتر پیلوری و التهاب خودایمن معده (بدلیل افزایش PH معده)، و مصرف برخی داروها مانند مهارکنندهی پمپ پروتونی یا بلوک کننده های H2 (بدلیل مهارکردن و مسدود کردن ترشح اسید معده) باعث ایجاد کم خونی ناشی از فقر آهن می‌شوند.

•از دست رفتن خون بصورت مزمن:

زخم ها یا سرطان های دستگاه گوارش، آلودگی با کرم‌های قلابدار و مصرف برخی داروها (مانند کورتون، آسپیرین، داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی) به دلیل افزایش احتمال خون ریزی از دستگاه گوارش، دوره‌های قاعدگی سنگین یا خون در ادرار به دلیل خون ریزی زیاد از دستگاه ادراری-تناسلی، مصرف داروهای ضد انعقاد و ضد پلاکت و همچنین مشکلات سیستم انعقادی بدن مانند بیماری فون ویلبراند یا بیماری‌های ارثی خون ریزی دهنده باعث ایجاد کم خونی ناشی از فقر آهن می‌شوند.

•بیماری مزمن کلیوی:

به دلیل کاهش جذب آهن، کاهش ترشح و افزایش تولید هپسیدین و همچنین افزایش میزان خونی که طی دیالیز و یا خود بیماری از دست می‌رود، باعث ایجاد کمبود آهن می‌شود

•نارسایی قلبی مزمن:

این بیماری باعث کاهش میزان آهن دریافتی، افزایش میزان التهاب در بدن و از دست رفتن مقادیر زیاد خون، باعث کم خونی می‌شود.

•کم خونی ناشی از اعمال جراحی سنگین:

در این موقعیت، به دلیل حجم زیاد خونی که طی عمل جراحی از دست می‌رود و همچنین به دلیل مواد و سایتوکاین‌های التهابی که بعد از عمل جراحی در بدن تولید می‌شوند، کم خونی بوجود می آید.

•بیماری التهابی روده‌ها:

در بیماری التهابی رود (شامل بیماری کرون و کولیت اولسِراتیو) علاوه بر از دست رفتن خون از طریق روده‌ها، سطوح بالای هپسیدین و کاهش میزان جذب آهن توسط روده‌ها باعث ایجاد کمبود آهن و متعاقب آن، کم خونی می‌شود.

عوارض کم خونی ناشی از فقر آهن:

1. خستگی
2. افزایش احتمال ابتلا به انواع عفونت‌ها
3. مشکلات قلبی مانند افزایش تعداد ضربان قلب و تپش قلب
4. سندروم پای بی قرار
5. مشکلات طی بارداری و بعد از زایمان مانند افسردگی بعد از زایمان، به دنیا آمدن نوزاد نارس یا وزن هنگام تولد پایین
6. اختلالات شناختی در جنین و نوزاد تازه به دنیا آمده

در این مقاله درمورد کم خونی و علائم و عوارض آن صحبت کردیم. کم خونی انواع مختلفی دارد که یکی از دلایل آن کم خونی ناشی از فقر آهن است. در صورتی که هر یک از علائم مذکور در شما وجود دارد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا با دریافت درمان مناسب، از وقایع ناگوار و عوارض آن جلوگیری کنید.

سلامتی همیشگی شما، آرزوی ماست : تیم لاویا